E-KsięgarniaIstniejący od marca 1943 r. obóz pracy przymusowej w miejscowości Gräben (Graby, Strzegom) początkowo znajdował się pod nadzorem organizacji Schmelt. W czerwcu 1944 r. został przekształcony w filię Konzentrationslager Groß-Rosen. Przebywało w nim około 500 młodych żydowskich kobiet, pochodzących głównie z Polski, skierowanych na Dolny Śląsk z gett w Będzinie i Sosnowcu, a także z Węgier, Francji oraz Belgii. Ustalenie lokalizacji obozu odsłoniło kolejną bolesną tajemnicę II wojny światowej, ale umożliwia również godne upamiętnienie jego ofiar.
Na odsłonięcie przyjadą dwie byłe więźniarki żydowskie, które przeżyły obóz i marsz śmierci na zachód, a obecnie mieszkają w Szwecji i Izraelu.
W Oddziale IPN we Wrocławiu narodziła się idea upamietnienia ofiar AL Gräben, dzięki staraniom IPN powstał projekt pomnika i na zlecenie IPN ze strzegomskiego granitu wyrzeźbiona została jego forma, zaś władze miasta Strzegomia przekazały grunt pod monument. Uroczystość odsłonięcia pomnika oraz wydarzenia z tym związane to wspólne przedsięwzięcie Oddziału IPN we Wrocławiu, Muzeum Gross-Rosen oraz Urzędu Miasta Strzegomia.
godz. 11:00 – odsłonięcie pomnika (skwer ul. Wałbrzyska w Strzegomiu) i złożenie kwiatów pod pomnikiem przez przedstawicieli Oddziału IPN we Wrocławiu, władze wojewódzkie i samorządowe
godz. 12:00 – spotkanie ze świadkami historii w Strzegomskim Centrum Kultury
godz. 13:00 – projekcja filmu IPN „To była cały czas noc” (45’)
godz. 13:45 – dyskusja po filmie
Dwie byłe więźniarki AL Gräben – Lea Gleitman ze Szwecji i Sonia Abiri z Izraela – specjalnie przybyły do Strzegomia, aby 25 listopada wraz z przedstawicielami Instytutu Pamięci Narodowej i Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy oraz władzami miasta wziąć udział w uroczystości odsłonięcia pomnika poświęconego ofiarom III Rzeszy na ziemi strzegomskiej, ale przede wszystkim uczcić pamięć swoich koleżanek z obozu pracy Gräben. Do zgromadzonych zwrócili się burmistrz Strzegomia Zbigniew Suchyta, wicewojewoda dolnośląski Jarosław Kresa, przedstawiciel Sejmu RP poseł Marek Dyduch i wicedyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu dr Katarzyna Pawlak-Weiss, która w kilku słowach nakreśliła sytuację AL Gräben na tle sieci filii KL Gross-Rosen i bezwzględną eksploatację więźniów w systemie obozu koncentracyjnego i podobozów Gross-Rosen aż do tragicznego „marszu śmierci” na przełomie 1944 i 1945 roku, eufemistycznie nazwanego przez Niemców ewakuacją.
Nie zabrakło również miejsca na wzruszające przemówienia obu byłych więźniarek, które przypomniały tragiczne losy swoje, swoich krewnych i koleżanek w AL Gräben i wyraziły wdzięczność za pamięć o tragicznych losach żydowskich dziewcząt niewolniczo pracujących w Grabinie dla nazistowskich Niemiec.
Uroczystość miała podniosły charakter, była modlitwa rabina i księdza katolickiego, było przecięcie wstęg w barwach narodowych Polski i Izraela, był apel poległych, salwa honorowa, asysta wojskowa i złożenie wieńców pod odsłoniętym pomnikiem.
Na zakończenie obie dawne więźniarki, Lea Gleitman, Sonia Abiri, a także dr Katarzyna Pawlak-Weiss z IPN, burmistrz Strzegomia Zbigniew Suchyta i Krzysztof Kaszub, badacz przeszłości Strzegomia, którego praca zapoczątkowała proces odkrywanie AL Gräben i losów więźniarek, zasadzili dąb pamięci.
Lea Gleitman i Sonia Abiri, po uroczystościach odsłonięciem pomnika poświęconego ofiarom reżimu nazistowskiego, spotkały się w Strzegomskie Centrum Kultury z mieszkańcami miasta, aby podzielić się świadectwem tamtych nieludzkich dni. Wprowadzając licznie zgromadzoną publiczność w niuanse niemieckiej polityki eksterminacji przez pracę, dr Katarzyna Pawlak-Weiss, wicedyrektor Oddziału IPN we Wrocławiu opisała charakter systemu filii obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, w tym AL Gräben, a Dominik Aberski z Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy w kilku zdaniach zaznajomił nas z historią KL Gross-Rosen. Zabierający po nim głos Krzysztof Kaszub – badacz dziejów Strzegomia, przypomniał, w jaki sposób wpadł na ślad AL Gräben, jak szukał dokumentów związanych z obozem, jak dotarł do żyjących byłych więźniarek, jak spotkał się z nimi w Izraelu i jak namówił do przyjazdu do Strzegomia.
Lea Gleitman i Sonia Abiri ze wzruszeniem opowiadały o losach swoich i swoich bliskich, o codzienności w obozie pracy i „marszu śmierci” na zachód w grudniu 1944 roku. Po spotkaniu z mieszkańcami Strzegomia, obie panie udzieliły obszernych relacji na potrzeby przyszłych działań upamiętniających ofiary oraz badań naukowych prowadzonych przez Oddział IPN we Wrocławiu oraz Muzeum Gross-Rosen.
Na zakończenie uroczystości odbyła się specjalna projekcja filmu przygotowanego przez Oddział IPN we Wrocławiu pt. „To była cały czas noc”, przygotowanego w znacznej mierze na bazie opowieści byłego więźnia KL Gross-Rosen prof. Stanisława Gebhardta. Stanisław Gebhardt w kilku słowach odniósł się po projekcji do tego, co zobaczyliśmy, dzieląc się swoimi wspomnieniami.
