Tomasz Balbus, Major „Zbroja”, Wrocław 2013, 188 s. + 39 s. wkł. zdj.
Praca przedstawia życie i działalność mjr. Ludwika Marszałka „Zbroi" (1912–1948). Harcerz, zawodowy oficer piechoty i lotnictwa WP, podczas okupacji niemieckiej pełnił m.in. funkcję oficera szkoleniowego i komendanta Obwodu AK Dębica. W latach 1945–1947 był działaczem podziemia niepodległościowego („NIE”, Delegatury Sił Zbrojnych, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”) na Rzeszowszczyźnie i Dolnym Śląsku. Już od jesieni 1944 r. ścigały go komunistyczne służby bezpieczeństwa. W grudniu 1947 r. został rozpracowany agenturalnie i aresztowany we Wrocławiu przez funkcjonariuszy WUBP. Wojskowy Sąd Rejonowy skazał go na karę śmierci. Życiorys „Zbroi" może służyć jako przykład dramatycznych losów pokolenia akowskiego, które w latach 1944–1954 zostało zdziesiątkowane w czasach komunistycznego terroru i represji.
W pracy zastosowano układ chronologiczny. Część I przedstawia korzenie rodzinne Marszałka i środowisko, w którym się wychowywał. Część II ukazuje okres nauki w gimnazjum i służby w WP. W części III zostały odtworzone losy Marszałka podczas okupacji niemieckiej na terenie Obwodu Dębica ZWZ-AK. Część IV prezentuje działalność Marszałka w antykomunistycznej konspiracji poakowskiej na Rzeszowszczyźnie i Dolnym Śląsku. W części V starano się zrekonstruować okres uwięzienia i okoliczności stracenia „Zbroi”. W aneksach zamieszczono oceny szkolne Ludwika Marszałka i fragmenty okresowych raportów sekcji II Wydziału III WUBP w Rzeszowie, informujących Departament III MBP w Warszawie o postępach w rozpracowywaniu „Zbroi”.
(…)
Niniejsza praca powstała na podstawie archiwaliów różnej proweniencji. Bazę źródłową stanowią przede wszystkim niewykorzystywane szerzej materiały dotyczące „Zbroi”, jego najbliższych współpracowników oraz WiN-u, zgromadzone w 29 archiwach i instytucjach w kraju i za granicą (zob. wykaz źródeł), w tym ściśle tajne do niedawna dokumenty operacyjne, śledcze, ewidencyjne i statystyczne UB, akta prokuratury i sądu wojskowego, materiały więzienne oraz dokumenty podziemia niepodległościowego z zasobów UOP (przejęte po UB-SB). Zostały one zweryfikowane na podstawie źródeł alternatywnych, takich jak relacje uczestników tamtych wydarzeń (zebrane od 35 osób; jeśli w przypisach nie zaznaczono inaczej, relacje znajdują się w zbiorach autora), wspomnienia i prasa podziemna. Wykorzystano również źródła przechowywane w zbiorach prywatnych i emigracyjnych. W latach 1995–1999 Wydział Ewidencji i Archiwum Delegatury UOP we Wrocławiu systematycznie odmawiał udostępnienia wszystkich zachowanych akt operacyjno-śledczych sprawy „Marszałek i inni”.
Fragment Wstępu
Książka otrzymała nagrodę I stopnia w IV edycji konkursu Fundacji im. Jadwigi Chylińskiej w kategorii biografii dotyczących pierwszej konspiracji (2015)
SPIS TREŚCI
Przedmowa
Wstęp
Część I
Korzenie (XIX w. – 1923 r.)
- Ród Marszałków i gniazdo rodzinne w Brzezinach
- Rodzice, dom rodzinny i dzieciństwo
Część II
Nauka i służba (1923–1939)
- W gimnazjum w Dębicy
- W służbie wojskowej II Rzeczypospolitej
Część III
Żołnierz Polskiego Państwa Podziemnego (1939–1945)
- Na placówce „Bomba” - Brzeziny ZWZ-AK
- Oficer szkoleniowy
- Komendant Podobwodu AK Sędziszów Małopolski
- Na czele Obwodu AK Dębica
- W akcji „Burza”
Część IV
O Polskę wolną i niezawisłą (1945–1947)
- Nowa konspiracja
- „Wolność i Niezawisłość”
- „Ku Wolności”
- Na południu Rzeszowszczyzny
- Nowe zadania i wybory
- Rok 1947. Kierownik Okręgu Wrocław WiN
Część V
Za więziennym murem (1947–1948)
- Aresztowanie
- Śledztwo
- „W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej…”
- W celi śmierci
- Egzekucja
Zakończenie
Aneks 1
Aneks 2
Wykaz skrótów
Bibliografia
Indeks osób
Indeks miejscowości