E-KsięgarniaW czwartek 19 stycznia 2023 r. rozpoczęła się dwudniowa wizyta prezesa IPN dr. Karola Nawrockiego wraz z towarzyszącymi mu przestawicielami Instytutu w stolicy Litwy. W skład delegacji, której celem są rozmowy na temat wieloletniej współpracy z instytucjami partnerskimi na Litwie, weszli m.in. dyrektor Biura Edukacji Narodowej Adam Hlebowicz, dyrektor Biura Współpracy Międzynarodowej Agnieszka Jędrzak i dyrektor Oddziału IPN w Białymstoku Marek Jedynak.
W godzinach przedpołudniowych prezes IPN spotkał się z przedstawicielami Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy (Lietuvos gyventojų genocido ir rezistencijos tyrimo centras, LGGRTC) – dyrektorem generalnym dr. Arūnasem Bubnysem, jego zastępcą Vytasem Lukšysem oraz kierownictwem poszczególnych pionów instytucji. Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy to instytucja państwowa, powołana w 1992 r. przez Radę Najwyższą Litwy. Do jej głównych zadań należy badanie przejawów ludobójstwa i zbrodni przeciw ludzkości, prześladowań podczas sowieckiej i niemieckiej okupacji oraz zbrojnego i pokojowego ruchu oporu przeciwko okupacji.
W ubiegłym roku IPN podpisał z Centrum porozumienie o współpracy w zakresie poszukiwań miejsc spoczynku ofiar totalitaryzmów. Otworzyło to obu instytucjom możliwość wspólnych działań w takich obszarach jak prace archeologiczne i ekshumacyjne, poszukiwania krewnych mieszkających na terytorium państw obu stron, identyfikacja genetyczna ofiar, kwerendy archiwalne i badania historyczne w zakresie poszukiwań i identyfikacji.
Po rozmowach delegacja IPN zwiedziła wspólnie z gospodarzami Park Pamięci Tuskulanum, dawniej miejsce masowych grobów ofiar sowieckich represji. Dziś ich szczątki spoczywają w położonym w parku Kolumbarium, oddziale Muzeum Ofiar Ludobójstwa w Wilnie. Wśród pogrzebanych tam litewskich ofiar NKWD znajdują się bezimienne szczątki Polaków – żołnierzy Armii Krajowej, którzy w latach 1944–1947 zostali rozstrzelani przez NKWD. W parku delegacja zwiedziła także muzeum mieszczące się w zabytkowym pałacyku Tuskulanum, z ekspozycją poświęconą zbrodniom Sowietów na Litwie.
Wieczorem w Domu Kultury Polskiej w Wilnie odbyło się specjalne spotkanie w ramach cyklu „Przystanek Historia IPN Wilno” z udziałem delegacji Instytutu. Obecni byli m.in. konsul RP na Litwie Irmina Szmalec, dyrektor Domu Kultury Polskiej Artur Ludkowski, przedstawiciele władz samorządowych na czele z merem Zdzisławem Palewiczem, instytucji państwowych: Centrum Badań Ludobójstwa i Ruchu Oporu mieszkańców Litwy, Związku Polaków na Litwie, przedstawiciele placówek oświatowych, stowarzyszeń, tłumacze, dziennikarze, historycy, archeolodzy oraz młodzież.
W programie spotkania znalazł się seans filmowy oraz dyskusja. Goście mogli obejrzeć „Czarny sufit”, przygotowany przez Instytut Pamięci Narodowej film fabularny, poświęcony niezwykłej postaci – Józefowi Mackiewiczowi w 120. rocznicą urodzin pisarza oraz w ramach obchodów Roku Józefa Mackiewicza w Polsce. Józef Mackiewicz był jednym z pierwszych Polaków, którzy widzieli zwłoki polskich oficerów w Katyniu. W 1952 roku zeznawał przed specjalną komisją Kongresu USA badającą zbrodnię katyńską. Był także świadkiem ludobójstwa w podwileńskich Ponarach. Opublikował setki artykułów wspomnieniowych i komentarzy politycznych. Nie uznawał PRL jako legalnej formy państwowości polskiej. Jego książki ukazywały się jedynie nakładem wydawnictw emigracyjnych lub w drugim obiegu. Film „Czrny sufit” jest zapisem fikcyjnej rozmowy Mackiewicza z jego wieloletnim korespondencyjnym przyjacielem, Jerzym Giedroyciem, na temat ówczesnej sytuacji międzynarodowej oraz istoty systemu komunistycznego.
W słowie poprzedzającym projekcję filmu prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki podkreślił, że Józef Mackiewicz doskonale rozpoznał istotę komunizmu:
– Był od początku przekonany, że każdy rodzaj współpracy czy pobłażania sowieckiemu komunizmowi prowadzi świat na skraj kolejnej przepaści. Dziś, z perspektywy XXI wieku jesteśmy świadkami tego, jak rosyjskie czołgi, często pod czerwoną gwiazdą, pod sierpem i młotem, z propagandą niemal z czasów sowieckich, z lat 20. i 30., nadal niszczą wolny świat, zagrażają wolnemu światu. Mackiewicz to wiedział
Po seansie widzowie zostali zaproszeni na dyskusję na temat filmu, a także na promocję i dyskusję wokół książki Moniki Tomkiewicz „Zbrodnia ponarska 1941–1944”. W rozmowie wzięli udział: dr hab. Monika Tomkiewicz (Biuro Badań Historycznych IPN), dr hab. Jarosław Wołkonowski prof. UwB (Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku) i Adam Hlebowicz (dyrektor Biura Edukacji Narodowej IPN), a poprowadziła ją Natalia Krzywicka (IPN w Białymstoku).
W kolejnym dniu wizyty delegacja IPN odwiedzi m.in. Ponary i cmentarz na Rossie.