Odznaka ta nadawana jest funkcjonariuszom lub pracownikom Służby Więziennej wzorowo podejmującym swe obowiązki służbowe, wyróżniającym się wynikami swej pracy oraz wykonującym zadania w warunkach szczególnie trudnych, a także tym którzy dokonali czynu wymagającego odwagi i męstwa. Odznaka przyznawana jest również osobom, które współpracując w różnej formie z jednostkami penitencjarnymi, wspierają funkcjonariuszy w ich służbie oraz w działaniach podejmowanych na rzecz skazanych.
Choć ciągła współpraca Oddziału IPN we Wrocławiu ze Służbą Więzienną i jednostkami penitencjarnymi Dolnego Śląska prowadzona jest faktycznie od stycznia 2013 r., sformalizowano ją poprzez podpisanie kolejnych porozumień: 26 V 2014 r. (z Aresztem Śledczym we Wrocławiu), 20 XII 2018 r. (z Okręgowym Inspektoratem Służby Więziennej we Wrocławiu) i 4 V br. ( z Okręgowym Inspektoratem Służby Więziennej w Opolu).
W tym czasie w ramach projektu „Spotkania z historią” wdrożono autorskie programy edukacyjne i readaptacyjne adresowane dla osób pozbawianych wolności. Zajęcia zmierzające do przybliżenia im przez wykłady i prezentacje filmów dokumentalnych – zagadnień związanych z historią, tradycją oraz kulturą narodu i państwa polskiego w XX w. mają na celu kształtowanie wśród nich aktywności poznawczej i twórczej oraz właściwych postaw patriotycznych, obywatelskich i społecznych.
W latach 2020–2022 pomimo ograniczeń spowodowanych stanem pandemii z sukcesem realizowano nowe formy aktywizacji uczestników projektu „Spotkania z historią”. Służyły temu organizowane konkursy literacko – plastyczne i plastyczne: „Zerwałeś nasz Orle Biały kajdany” – moja ścieżka do Niepodległej – poświęcony obchodom 102. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości; Oni chcieli żyć w wolnej Polsce – nawiązujący do Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych – obchodzonego w 70. rocznicę zbrodni popełnionej na członkach IV Zarządu Zrzeszenia WiN; „Wolność jest w nas”. 40. rocznica wprowadzenia stanu wojennego w Polsce.
Inicjatywy te cieszą się wsparciem władz i radnych Sejmiku Województwa Dolnośląskiego oraz zainteresowaniem miejscowych mediów. Laureaci konkursu i autorzy wyróżnieni - obdarowani są atrakcyjnymi nagrodami, a ich prace eksponowane w miejscowej „Galerii zza krat”, zamieszczane są również w wydanym każdorazowo katalogu.
Równie istotnym działaniem zmierzającym do pogłębienia współpracy ze Służbą Więzienną w realizacji zamierzonych wobec osadzonych celów edukacyjno-readaptacyjnych był udział funkcjonariuszy w szkoleniach organizowanych dla nauczycieli i wychowawców z Dolnego Śląska i Śląska Opolskiego. Tego typy szkolenia zorganizowano: 19–22 IV 2018 r. w Otmuchowie - Nysie, gdzie uczestnicy poza udziałem w wykładach i warsztatach poświęconych 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości mieli sposobność poznania historycznych miejsc regionu oraz 31 V – 2 VI 2019 r. w Wambierzycach – Kłodzku – Srebrnej Górze, gdzie uczestnicy zajęć mieli możliwość zgłębienia tematu: „Losy Polaków w XIX – XX wieku. Polska a Śląsk” w oparciu o poznanie tamtejszych miejsc pamięci.