Instytut Pamięci Narodowej Rocznica wyzwolenia Bredy przez 1 Dywizję Pancerną gen. Stanisława Maczka – infografiki - Aktualności -

Po zakończeniu wojny z bolszewikami w sztabie Wojska Polskiego rozważano utworzenie oddziałów pancernych zdolnych do samodzielnej walki. Proponowano organizację mieszanej jednostki szybkiej i przekonywano, że koszty utrzymania brygad zmechanizowanych byłyby niższe od nakładów na brygady kawalerii. Na początku lat trzydziestych ponownie postulowano sformowanie jednostki pancerno-motorowej. Dopiero jednak w 1937 r. rozpoczęto reorganizację dotychczasowej 10. BK (Brygady Kawalerii) oraz jej przezbrojenie na „oddział pancerno-motorowy”, którego dowódcą od 31 października został płk dypl. Stanisław Maczek.

            Podczas kampanii 1939 r. jednostka wzięła udział w walkach na południowym odcinku obrony, początkowo jako mobilny odwód Armii „Kraków”. Wysłana na front w rejon przełęczy beskidzkich, już 3 września stoczyła całodzienną bitwę pod Jordanowem. Pomimo olbrzymiej dysproporcji sił na korzyść Niemców to właśnie oni ponieśli znaczne straty, podczas gdy pododdziały 10. Brygady nie zostały rozbite ani nie straciły zdolności bojowej. 7 września wycofano ją z frontu i jako odwód Armii „Małopolska” skierowano w okolice Rzeszowa. Po zdobyciu tego miasta przez nieprzyjaciela – Brygada przebiła się w rejonie Jarosławia przez linie niemieckie, po czym dotarła do Lwowa, w którego obronie uczestniczyła od 14 do 17 września. W obliczu sowieckiej agresji otrzymała rozkaz ewakuacji w kierunku „przedmościa rumuńskiego”. W wyniku postępów wojsk ZSRR pododdziały Brygady przekroczyły 19 września granicę węgierską. Półtora tysiąca żołnierzy tej jednostki zostało internowanych na Węgrzech, a ocalały sprzęt trafił do węgierskiej armii.

            Po zakończeniu kampanii wrześniowej, począwszy od jesieni 1939 r. docierało do sojuszniczej Francji wielu żołnierzy polskich, również z 10. BK, uchodzących z Węgier. W obozie wojskowym Coëtquidan, gdzie formowała się Armia Polska we Francji, grupowano także byłych żołnierzy formacji pancernych. Tam na podstawie struktur 10. BK utworzono jednostkę, którą nazwano 10. Brygadą Kawalerii Pancernej. Jej dowództwo powierzono gen. bryg. Stanisławowi Maczkowi. Władze francuskie dość opieszale dostarczały sprzęt jednostkom polskim, a do szkolenia przekazały stare czołgi Renault FT17. Sytuacja zmieniła się dopiero 10 maja w wyniku ataku niemieckiego na Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję.

10. Brygada Kawalerii Pancernej przystąpiła do kampanii francuskiej 1940 r., znajdując się w stadium formowania. 24 maja gen. Maczek dostał rozkaz ustalający charakter jednostki, której dano niecały tydzień na reorganizację i odbiór nowego sprzętu oraz wymarsz w rejon Paryża. 10 czerwca Brygada, jeszcze nie ukompletowana, została włączona w skład francuskiej 4. Armii. Wzięła udział w walkach opóźniających w Szampanii, uderzając na Champaubert, aby   osłaniać odwrót francuskich dywizji piechoty przez Saint Gond. Jako straż przednia brała udział w bitwie pod Montbard 16-17 czerwca, osłaniając odwrót jednostek francuskich przez Kanał Burgundzki. 18 czerwca w lesie pod miejscowością Moloy gen. Maczek zdecydował się rozformować Brygadę, już całkowicie pozbawioną pojazdów. Podzielił żołnierzy na małe oddziały i rozkazał maszerować samodzielnie na południe Francji, skąd można było jeszcze ewakuować się do Wielkiej Brytanii.

 

1. Dywizja Pancerna w Szkocji

1. Dywizję Pancerną, powstałą na rozkaz Naczelnego Wodza gen. broni Władysława Sikorskiego z 25 lutego 1942 r., sformowano na podstawie jednostek wydzielonych ze składu I Korpusu Polskiego w Wielkiej Brytanii: 10. Brygady Kawalerii Pancernej, 16. Brygady Czołgów, Dywizjonu Rozpoznawczego Korpusu, 1. Batalionu Ciężkich Karabinów Maszynowych Korpusu, Batalionu Saperów Korpusu. Początkowo pododdziały Dywizji przeznaczono do ochrony wschodniego wybrzeża Szkocji przed spodziewanym niemieckim desantem. Koszary urządzono w miejscowościach południowej części Szkocji: Galashiels, Gosford, Gullane, Duns, Lauder i Haddington. Szkolenie prowadzono na sprzęcie brytyjskim, używając czołgów Valentine, Crusader i Churchill. Stan liczebny 1. Dywizji Pancernej wynosił w początkowym okresie: 885 oficerów, 15210 podoficerów i żołnierzy, 381 czołgów, 473 działa oraz 5060 pojazdów mechanicznych różnego przeznaczenia. Gdy do wojny przystąpiły Stany Zjednoczone, do Wielkiej Brytanii trafił także amerykański sprzęt pancerny i wówczas przezbrojono część pododdziałów dywizji w czołgi M4 Sherman (1., 2. Pułk Pancerny, 24. Pułk Ułanów), w innych zaś posługiwano się nadal sprzętem brytyjskim (10. Pułk Strzelców Konnych używał czołgów Cromwell). W lipcu 1944 r. przeniesiono Dywizję do obozu w Aldershot, skąd wkrótce miała zostać wysłana do Normandii, gdzie alianci toczyli zacięte walki przeciwko wojskom niemieckim.