E-KsięgarniaJest to data symboliczna, wybrana ze względu na 74. rocznicę zamordowania rodziny Ulmów z Markowej – rodziców i szóstki małych dzieci – oraz ukrywanych przez nich ośmiorga Żydów z rodzin Goldman, Didner i Grünfeld. Ulmowie w 1995 r. zostali odznaczeni medalem „Sprawiedliwych wśród narodów świata” przez izraelski instytut Yad Vashem, tak jak ponad 6 700 innych Polaków, którzy podczas wojny pomagali przyjaciołom, sąsiadom i – równie często – nieznajomym pochodzenia żydowskiego.
Do Sprawiedliwych należał również Józef Kmieciński, który w chwili wybuchu II wojny światowej miał tylko 17 lat, był harcerzem i członkiem Ligi Lotniczej. Od 1941 r. przez dwa lata wraz z matką pomagał Żydom w ucieczkach z wileńskiego getta na wieś. Jak wspominała Felicja Miedzińska, jego poświęcenie „było absolutnie bezinteresowne i wynikało z jego zasad patriotycznych i moralnych”. Jesienią 1943 r. wstąpił do brygady „Łupaszki”, a następnie brygady „Juranda”. Po aresztowaniu w 1949 r. oskarżany o współpracę z Gestapo, został skazany na karę śmierci, zamienioną dzięki świadectwom rodzin żydowskich na 12 lat więzienia. Zmarł 19 lutego 1983 r., niespełna rok po otrzymaniu odznaczenia: „Sprawiedliwy wśród narodów świata”.
Oprac. Magdalena Orańska
-
Józef Kmieciński, żołnierz Armii Krajowej Okręgu Wileńskiego (zbiory Instytutu Pamięci Narodowej) -
Wilno, zachowana do dzisiaj trzypiętrowa kamienica przy ulicy wylotowej z miasta (Władysława Beli-ny-Prażmowskiego 16), w której mieszkał w dzieciństwie Józef Kmieciński (zbiory prywatne) -
Główna ulica Wilna (Adama Mickiewicza) w okresie okupacji z widoczną na gmachu flagą niemiec-kich nazistów. W kamienicy pod numerem 22 na tej ulicy mieszkała rodzina Kmiecińskich w 1939 r. (zbiory prywatne) -
Sekcja zwiadowców ze szwadronu konnego brygady „Łupaszki” w charakterystycznych rogatywkach nawiązanych do przedwojennej tradycji wileńskich pułków kawalerii. Przed przejściem do zwiadu konnego brygady „Juranda w tej formacji służył od listopada 1943 do marca 1944 r. Józef Kmieciński (zbiory T. B.) -
List Feliksy Miedzińskiej w sprawie pomocy udzielanej Żydom na Wileńszczyźnie przez Józefa Kmie-cińskiego (zbiory Instytutu Pamięci Narodowej) -
Protokół rozprawy głównej z „procesu” Józefa Kmiecińskiego w Bydgoszczy (zbiory Instytutu Pamięci Narodowej) -
Wejście do getta w Wilnie (zbiory Instytutu Pamięci Narodowej) -
Mordujące Żydów w Ponarach litewskie Sonderkommando SD. W formacji tej służyło również trzech Polaków (zbiory Instytutu Pamięci Narodowej) -
Odcisk pieczęci niemieckiej Komendantury Policji i Służby Bezpieczeństwa na Litwie. Funkcjonariusze gestapo z tej placówki przeprowadzili Holocaust wileńskich Żydów (zbiory Lietuvos Centrinis Valsty-bes Archyvas) -
Ulica Legionowa w Wilnie. Droga Żydów na miejsce straceń w Ponarach, gdzie zamordowano łącznie ok. 80 tys. osób (zbiory Lietuvos Centrinis Valstybes Archyvas) -
Jeńcy Wehrmachtu ekshumują po zdobyciu Wilna przez Sowietów ofiary masowych mordów w Pona-rach. Jeniec z lewej strony widoczny z polowym pasem i klamrą z napisem „Gott mit uns” (zbiory In-stytutu Pamięci Narodowej)
