Nawigacja

Aktualności

Promocja albumu „Graffiti w PRL” – Świdnica, 18 września 2012

W dniu 18 września o godz. 18.00 w Muzeum Dawnego Kupiectwa w Świdnicy (Rynek 37) odbyło się spotkanie prezentujące najnowszą publikację Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu – album „Graffiti w PRL”, którego autorami są Ewa Chabros (IPN Wrocław) oraz Grzegorz Kmita „Patyczak”.

Organizatorzy promocji: Muzeum Dawnego Kupiectwa w Świdnicy, Oddział Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu, Portal „Świdnica – Moje Miasto” oraz Senator Rzeczypospolitej Polskiej Wiesław Kilian.

Album „Graffiti w PRL” powstał i został wydany w związku z realizowanym przez IPN w latach 2009–2010 ogólnopolskim projektem badawczym i edukacyjnym „Rok Kultury Niezależnej”. Celem projektu było ukazanie kultury, co należy podkreślić – kultury niezależnej od mecenatu państwa, jako formy oporu społecznego wobec rządów komunistycznych w Polsce.

W spotkaniu promocyjnym wzięła udział współautorka albumu – Ewa Chabros, która zaprezentowała publikację i opowiedziała o pracy nad nią, przedstawiła założenia projektu „Rok Kultury Niezależnej”, a także omówiła zaprezentowane w albumie dokumenty o świdnickiej sprawie operacyjnej o kryptonimie „Pędzel”.

***

„Graffiti w PRL i… w Świdnicy”

20 maja 1973 r. na murze przy ul. Kolejowej w Świdnicy pojawił się napis: „Precz z bolszewickim okupantem! Litwa i Lwów Polsce”. Nocą 27 maja, na murze przy ul. Konopnickiej pojawił się kolejny: „Śmierć ruskiemu mordercy z Katynia! Litwa i Lwów Polsce! Polski Wołyń i Podole”. Do listopada 1973 r. na murach było ich już 24. Hasła te stały się powodem zakrojonego na szeroką skalę śledztwa, prowadzonego przez Służbę Bezpieczeństwa. Jego rozmiary, zupełnie nieadekwatne do skali przestępstwa, można porównać niemal z rozpracowywaniem poakowskiego podziemia w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX w.

Sprawa operacyjna otrzymała kryptonim „Pędzel”, a do działań przeciwko grafficiarzom zastosowano wszelkie środki, którymi dysponowała SB: zaangażowano wszystkich pracowników Referatów SB i szereg funkcjonariuszy MO i ZOMO. O skali działań mogą świadczyć liczby: m.in. pobrano i przebadano 3455 próbek pisma, inwigilowano 560 rodzin byłego podziemia „reakcyjnego”, zdaktyloskopowano 136 osób, pozyskano i wykorzystano 69 osobowych źródeł informacji (tajnych współpracowników i kontaktów operacyjnych), zatrzymano w areszcie 29 osób, przesłuchano 47 osób, przeprowadzono 621 rozmów operacyjnych. Stosowano zasadzki, zabezpieczano miasto siłami ZOMO, używano psa tropiącego. Ostatecznie, dzięki donosowi tajnego współpracownika, SB ustaliła, że sprawcami części napisów są trzej nastolatkowie: dwóch uczniów Technikum Mechanicznego w Świdnicy i ich kolega uczęszczający do Szkoły Marynarki Wojennej w Ustce. Autorów pozostałych haseł nigdy nie wykryto.

Sprawa „Pędzel” jest typowym przykładem walki MO i SB z grafficiarzami, malującymi hasła w okresie PRL. Ale polskie graffiti tego okresu nie ograniczało się wyłącznie do napisów. W latach osiemdziesiątych pojawiły się na murach kolorowe obrazki odbijane od szablonu. Zwykle opatrzone były jakimś podpisem, a ich treść w przewrotny sposób naigrawała się z systemu komunistycznego. Ulubionym tematem był np. gen. Jaruzelski, którego przedstawiano w postaci supermena, boksera, wrony lub bałwana w ciemnych okularach itp. Na murach pojawiali się także przywódcy radzieccy, np. Lenin, którego przedstawiano w czuprynie punka, w czapce krasnoludka albo z balonikiem.

Dziś graffiti często jest postrzegane jako wandalizm, w PRL-u walczyło nie tylko z obowiązującym systemem, który dławił wolność słowa i myśli, ale też z brudem i szarzyzną polskich ulic oraz beznadzieją peerelowskiej rzeczywistości. Kolorowe, zabawne obrazki na brudnych, szarych, odrapanych ścianach zwracały uwagę przechodniów, przywoływały uśmiech i odrywały na moment myśli od siermiężnej, socjalistycznej rzeczywistości.

O tym wszystkim można przeczytać w bogato ilustrowanym albumie Graffiti w PRL, wydanym przez Instytut Pamięci Narodowej we Wrocławiu. Album składa się z trzech części: historii graffiti w PRL, relacji twórców oraz skanów dokumentów świdnickiej sprawy „Pędzel”.

Ewa Chabros
 

Pliki do pobrania

do góry